شاید اصطلاح گرافیک محیطی (Environmental Graphic) را بارها و بارها شنیده باشید. اگر شناخت دقیقی از گرافیک داشته باشیم، متوجه خواهیم شد هر چیزی از تصویر و چشم‌انداز که در محیط اطراف ما وجود دارد، تحت عنوان گرافیک محیطی تلقی می‌شود. در این بخش از دانشنامه، می‌خواهیم با این اصطلاح بیشتر آشنا شده و تقسیم‌بندی و انواع آن را دقیق‌تر مورد بررسی قرار دهیم.
در ابتدا گفتیم هر چه از تصویر و چشم‌انداز که در محیط اطراف ما هست، به عنوان گرافیک محیطی شناخته می‌شود. چرا که بحث تبلیغات جزئی از رسالت گرافیک است و نباید بلافاصله با شنیدن عبارت گرافیک محیطی، یاد بیلبرد و یا تبلیغات محیط‌های شهری و جاده‌ای بیافتیم.
تمامی المان‌های بصری و تصویری شهری و جاده‌ای از قبیل نقشه‌ها، نشانه‌ها، علائم، نمادهای معماری، باجه‌های اتوبوس، بلیت، تلفن و ... و در نهایت تبلیغاتی همچون تبلیغات دیواری، بنرها و ... جزئی از گرافیک محیطی محسوب می‌شوند.
تقسیم‌بندی گرافیک محیطی
گرافیک محیطی با توضیحاتی که در بالا ارائه شد، به دو گروه عمده تقسیم‌بندی می‌شود:
- آثاری که جدای از تبلیغات شهری هستند و هدف آن‌ها زیباتر کردن محیط اطراف انسان‌ها و ایجاد ترکیب‌های زیبا و چشم‌نواز و تعامل میان انسان و محیط اطرافش شده و در این بین گاهی هیچ گونه مفهوم یا معنای خاصی رد و بدل نمی‌شود.
- آثاری که در آن‌ها علاوه بر در نظر گرفتن جنبه زیبائی‌شناسانه، عنصر ارتباط و انتقال پیام و مفاهیم در درجه اول اهمیت قرار دارد که به آن «تبلیغات شهری» هم می‌گوئیم. این نوع تبلیغات می‌تواند سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یا در ارتباط با تبلیغات تجاری کالا یا خدمات باشد.
تاثیر طراحی گرافیک محیطی بر جامعه
زمانی که یک ساختار گرافیکی در ارتباط مستقیم با اقشار مختلف یک جامعه بوده و هدف آن ایجاد یک فضای زندگی مساعد و دلپذیر و هماهنگ ساختن با سنت‌ها و فرهنگ و خلق و خوی افراد آن جامعه باشد، آنجاست که گرافیک محیطی توانسته به رسالت خود نزدیک شده و شکل بگیرد.
اگر بخواهیم در جامعه‌ای گرافیک محیطی رشد یابد، باید فرهنگ دیداری و تصویری افراد آن جامعه را با تقویت کنیم. تقویت چنین فرهنگی با طراحانی امکان‌پذیر است که معمولا شرایط زیر را داشته باشند:
- دوره‌های آکادمیک و منظمی را طی کرده باشند.
- طراح ایده‌های ناب و جدید باشند.
- خلاقیت و نوآوری داشته باشند.
- دیدگاهی درست و منطقی از جامعه مورد نظر خود داشته باشند.
- طرح‌های خود را با شناخت دقیق از روحیات و فرهنگ جامعه ارائه نمیاند.
زمانی که شرایط مذکور در طراح‌های گرافیکی در نظر گرفته شود، آنجاست که گرافیک وارد زندگی و محیط کار افراد جامعه شده و تمامی افراد جامعه آن را جزئی از زندگی خود تصور می‌کنند.
اهداف و خصوصیات گرافیک محیطی
طبعا انتشار می‌رود که بدانیم گرافیک محیطی چه اهداف و خصوصیاتی دارد. این اهداف و خصوصیات شامل موارد زیر می‌شوند:
- راهنمایی مردم به ساده‌ترین شکل.
- زیباسازی از طریق به کارگیری اصولی فرم، طرح و هماهنگی آن‌ها با یکدیگر و محیط پیرامون آن.
- افزایش سطح فرهنگ جامعه در قالب اهداف تبلیغاتی «فرهنگی، تجاری» از طریق ابزارهای گرافیک محیطی.
- هماهنگی بین طرح‌هایی که ارائه می‌شود با هر آن چه از پیش در محیط وجود داشته است.
- در نظر رفتن محیط‌های طبیعی مثل آب و هوا، نور خورشید، پوشش گیاهی و ... به عنوان زیست محیطی در طرح‌های گرافیکی.
- در نظر گرفتن عواملی نظیر معماری، مواد و مصالح، فضای رفت و آمد، میزان رفت و آمد و ... به عنوان عوامل انسانی در طرح‌های گرافیکی.
تبلیغات در گرافیک محیطی
آنجا که بحث تبلیغات پیش می‌آید انتقال پیام در کمترین زمان ممکن و با بهترین نوع آن از لحاظ تاثیرگذاری مطرح می‌گردد. سه پارامتر مهم در تبلیغات محیطی اثرگذار است:
- در چه جایی باید قرار بگیرد.
- با چه تکنیکی باید اجرا شود.
- چه پیامی را می‌خواهد منتقل کند.
طراح باید با در نظر گرفتن این سه پارامتر به طراحی بپردازد.
معمولا پیام‌های تبلیغاتی دارایی اهداف متفاوتی بوده و در طراحی گرافیکی محیطی تاثیرگذار است. این اهداف مشتمل بر چند جز می‌باشند. از قبیل:
۱- تبلیغات پایه‌ای: در این روش کلا استفاده از یک کالای خاص تبلیغ می‌شود. غالبا از این روش در ابتدای پیدایش یک کالا یا آغاز تولید آن استفاده می‌کنند. این روش در کشورهای جهان سوم معمول است، جایی که نیاز عمومی به استفاده از یک کالا احساس می‌گردد. به عنوان مثال تبلیغ استفاده همگانی در کامپیوتر در کشوری که هنوز فرهنگ استفاده از این ابزار جا نیافتاده است.
۲- تبلیغات انتخابی: به معرفی تبلیغ یک مارک و نشان تجاری خاص می‌پردازد.
۳- تبلیغ برای خرده فروشی: این روش در مغازه‌ها و سوپورمارکت‌ها و برای فروش محدود محلی کالاهای مختلف با قیمت مشخص به کار می‌رود. در تبلیغ خرده فروشی برای کالاهای دارای یک مارک تجاری تبلیغ نمی‌شود. بلکه فرض بر این است که تولید کننده و پخش کننده کالا برای شناساندن کالای خود قبلا اقدام کرده است. در اینجا تبلیغ برای شناساندن کالا نیست، بلکه سعی در بالا بردن حجم فروش کالا آن هم به طور کلی است.
۴- تبلیغ برای عمده فروشی: در این روش تلاش مبلغ در جلب نظر بازگانان، پخش‌کنندگان و صادرکنندگان کالا است و فروش عمده تولیدکنندگان در اشاعه کالا در بازار مورد نظر است.
۵- الگوی تغییر ناگهانی توجه: در این روش باید توجه خریدار از نشانه‌های تجاری که ممکن است استفاده کند به نشان تجاری که دلخواه مبلغ است، تغییر می‌کند. در این روش تبلیغی تلاش می‌کنیم که برتری کالای خود را نسبت به کالای دیگران اثبات کرده و خریدار را به استفاده نکردن از کالای دیگران و سوق دادن به کالای مورد نظر وادار سازیم. به این روش، روش نفی و اثبات هم می‌گویند.
۶- اگوی چرخه خریداری: در این روش، مبلغ برای تغییر الگوی مصرف مشتریان خود اقدام می‌کند. او می‌داند که نظر خریدار نسبت به نشان تجاری مورد تبلیغ جلب شده است، لذا در اینجا هدف از ارائه تبلیغ خرید بیشتر و اتسفاده منظم و همیشگی از آن کالا یا خدمات است.
تاثیر رنگ در گرافیک محیطی
آثار گرافیکی محیطی عموما دارای خصوصیاتی از قبیل بزرگی، قرار گرفتن در فضای باز و تاثیر آنی در بیننده می‌باشند. در نظر گرفتن خصوصیات روانشناسی و ظاهری رنگ یکی از عوامل موثر در جلب نظر مخاطب است.
۱- آیا باید یک تابلوی گرافیکی مثل یک اثر نقاشی بزرگ شده جلوه کند؟ همه می‌دانیم که نقاشان در استفاده از رنگ با درجات مختلف و تنوعات گوناگون مهارت زیادی دارند. در یک اثر نقاشی می‌توان صدها رنگ ترکیبی را در کنار هم و در سطوح بزرگ و کوچک به نمایش گذاشت. حال اگر طراح گرافیک به همان شیوه عمل کند، آیا می‌تواند موفق باشد؟ بدیهی است که یک اثر گرافیکی بزرگ باید از رنگ‌های بکر و تخف و شفاف در سطوح بزرگ استفاده کند.
اگر قرار باشد یک تابلوی نقاشی کوچک به همان رنگ‌ها چندین برابر بزرگ شود، دیگر نه زیبائی لازم را خواهد داشت و نه گویایی خاص خود را. چرا که پس زمینه‌های موجود در فضای شهری، بسیار شلوغ بوده و چنین طرحی در فضا گم می‌شود.
۲- نکته دیگر استفاده از رنگ‌ها در گرافیک محیطی، بهره‌برداری از خصوصیات سمبلیک مطرح در جامعه از رنگ‌ها است. مثلا در کشوری مثل چین، سفید سمبل است.
۳- از لحاظ بصری نیز جایگاه رنگ‌ها مهم است. معمولا برای آگهی‌های دیواری از رنگ‌هایی استفاده می‌شود که از فاصله دور نیز گیرا باشد. معمولا رنگ‌هایی که دارای کنتراست بالا هستند در این نوع تبلیغات استفاده می‌شود.
البته باید توجه کرد که اندازه آگهی و مکان استفاده از آن در استفاده از رنگ‌هایی با طول موج بالا بسیار مهم است. مثلا زمانی که آگهی ابعاد بزرگی دارد، دیگر نیاز نیست که حتما از رنگی با کنتراست بالا استفاده کنیم.
۴- استفاده از سطوح بزرگ رنگی نیز می‌تواند در جلب نظر مخاطب موثر باشد. به صورتی که حتی گاهی اوقات برای ایجاد چنین سطوحی چند نمونه از یک آگهی یکسان را در کنار هم نصب می‌کنند.
۵- عامل دیگر در انتخاب رنگ می‌تواند فصول سال باشد. مثلا در فصول سرد از رنگ‌های گرم استفاده می‌شود.
تمامی این موارد نسبی هستند و در نهایت این طراح است که تعیین می‌کند چه طرحی و چه رنگی با در نظر گرفتن تمامی خصوصیات مطرح شده لازم و ضروری است.
ذکر این نکته لازم است که طراح گرافیک محیطی در تمامی ابعاد این رشته (فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، تجاری و ...) باید در گسترش فرهنگ دیداری و تصویری جامعه بکوشد. چرا که هر چه فرهنگ تصویری جامعه گسترش یابد، قراردادها و مشخصه‌های ثابتی برای علائم و نمادهای تصویری ایجاد شود، کار انتقال پیام آسانتر خواهد شد.
توضیح: اطلاعات این مقاله برگرفته از کتاب شناخت هنر گرافیک، نوشته سید رضا حسینی است.
